بعد از آن، جز بازسازى‌هاى اصلاحى که هر از چندى توسط خلفا و امیران در مسجدالحرام اعمال مى‌یافت، کارى صورت نگرفت. با این حالا روشن می باشد که کلاً مجال مملوکى و عثمانى، بناى رواق‌هاى دور و بر مسجد، هر از چندى ترمیم و در مواردى از شالوده بازسازى مى‌شد. اخبار بسیارى از این بازسازى‌ها را در کتاب‌هاى تواریخ مکه و کتاب‌هایى که در تاریخ خلفاى مملوکى و عثمانى نگاشته گردیده‌است، مى‌قدرت دریافت. ننوشتن این افزوده‌ها آغاز بدان ادله میباشد که افزون بر آن‌ها گسترش جدى صورت نمى‌گرفته و تنها به نوسازى توجه مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد مى‌شده است. به علاوه، به قدرى خبر ها آن ها فراوان می باشد که در‌این مختصر امکان پرداختن به آن‌ها نیست. کتیبه‌هاى متعددى از این بازسازى‌ها به ویژه به فرصت قایتباى، از سلاطین گرانقدر مملوکى در قرن نهم هجرى باقى باقی مانده است. موقتا با نگاهى به بناى رواق‌هاى اطراف مسجد مى‌قدرت دریافت که معمارى آن به جا مانده بعدازظهر مملوکى و به ویژه روزگار عثمانى میباشد.
در سال ۱۳۶۸ قمرى، (۱۳۲۸ ش) ملک عبدالعزیز امرکرد تا مسجد را از هر سو توسعه و گسترش دهند. این پیشرفت که از سال ۱۳۷۵ قمرى/۱۳۳۵ ش. استارت شد، مساحت مسجد را تا ۱۶۰۸۶۱ متر رساند. این مقدار مساحت، براى جمعیت نمازگزارى بالغ بر سیصد هزار تن در حیث گرفته شد. تعداد درهاى مسجد نیز در‌این ارتقاء تا ۶۴ رسید. ملک فهد که به دنبال مرگ برادرش خالد، در سال ۱۴۰۲ ق. /۱۳۶۱ ش. به سلطنت رسید، یکى از کارهاى اساسى خود را رسیدگى به امور حرمین شریفین قرار اعطا کرد. وى به سال ۱۴۰۹ قمرى رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد ، تصمیم گرفت، مسجدالحرام را به صورت بى‌سابقه‌اى ارتقاء دهد و به اصلاح و ترمیم آن و اطرافش بپردازد. این ارتقاء تا این تاریخ، بیشترین افزایشى بود که در زمان تاریخ مسجدالحرام درین مسجد انجام شده بود.
افزوده دوم سعودى، به طور عمده در قسمت غربى مسجد صورت گرفت و محدوده‌اى به وسعت ۷۶۰۰۰ هزار مترمربع را درین قسمت، به صورت یک مربع در ضلع غربى مسجد بر آن ادامه داد. دو مناره بزرگ که هریک به ارتفاع ۸۹ متر بود، در آن قسمت بنا گردید. به علاوه سه قبه تعالی در وسط سطح افزوده شده ساخته شد که هر مورد بر چهار ستون استوار، بنا شده است. گفتنى میباشد، تعداد مأذنه‌هاى فعلى مسجدالحرام، نُه عدد مى‌باشد. به علاوه، اقدامات اساسى دیگرى مانند بناى زیرزمین، ایجاد کرد یک طبقه روى طبقه همکف و نیز آماده سازى سطح آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بالاى طبقه آغاز براى اقامه نماز از کارهایى بود که صورت گرفت. هچنین براى انتقال زائران به طبقه اولیه و بام آن، افزون بر سرویس پله‌هاى عادى، یک‌سری آسانسور برقى در قسمت‌هاى متعدد مسجد نصب گردید.
بعد از آن، جز بازسازى‌هاى اصلاحى که هر از چندى توسط خلفا و امیران در مسجدالحرام اعمال مى‌یافت، کارى صورت نگرفت. با این حالا روشن می باشد که کلاً مجال مملوکى و عثمانى، بناى رواق‌هاى دور و بر مسجد، هر از چندى ترمیم و در مواردى از شالوده بازسازى مى‌شد. اخبار بسیارى از این بازسازى‌ها را در کتاب‌هاى تواریخ مکه و کتاب‌هایى که در تاریخ خلفاى مملوکى و عثمانى نگاشته گردیده‌است، مى‌قدرت دریافت. ننوشتن این افزوده‌ها آغاز بدان ادله میباشد که افزون بر آن‌ها گسترش جدى صورت نمى‌گرفته و تنها به نوسازى توجه مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد مى‌شده است. به علاوه، به قدرى خبر ها آن ها فراوان می باشد که در‌این مختصر امکان پرداختن به آن‌ها نیست. کتیبه‌هاى متعددى از این بازسازى‌ها به ویژه به فرصت قایتباى، از سلاطین گرانقدر مملوکى در قرن نهم هجرى باقى باقی مانده است. موقتا با نگاهى به بناى رواق‌هاى اطراف مسجد مى‌قدرت دریافت که معمارى آن به جا مانده بعدازظهر مملوکى و به ویژه روزگار عثمانى میباشد.
در سال ۱۳۶۸ قمرى، (۱۳۲۸ ش) ملک عبدالعزیز امرکرد تا مسجد را از هر سو توسعه و گسترش دهند. این پیشرفت که از سال ۱۳۷۵ قمرى/۱۳۳۵ ش. استارت شد، مساحت مسجد را تا ۱۶۰۸۶۱ متر رساند. این مقدار مساحت، براى جمعیت نمازگزارى بالغ بر سیصد هزار تن در حیث گرفته شد. تعداد درهاى مسجد نیز در‌این ارتقاء تا ۶۴ رسید. ملک فهد که به دنبال مرگ برادرش خالد، در سال ۱۴۰۲ ق. /۱۳۶۱ ش. به سلطنت رسید، یکى از کارهاى اساسى خود را رسیدگى به امور حرمین شریفین قرار اعطا کرد. وى به سال ۱۴۰۹ قمرى رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد ، تصمیم گرفت، مسجدالحرام را به صورت بى‌سابقه‌اى ارتقاء دهد و به اصلاح و ترمیم آن و اطرافش بپردازد. این ارتقاء تا این تاریخ، بیشترین افزایشى بود که در زمان تاریخ مسجدالحرام درین مسجد انجام شده بود.
افزوده دوم سعودى، به طور عمده در قسمت غربى مسجد صورت گرفت و محدوده‌اى به وسعت ۷۶۰۰۰ هزار مترمربع را درین قسمت، به صورت یک مربع در ضلع غربى مسجد بر آن ادامه داد. دو مناره بزرگ که هریک به ارتفاع ۸۹ متر بود، در آن قسمت بنا گردید. به علاوه سه قبه تعالی در وسط سطح افزوده شده ساخته شد که هر مورد بر چهار ستون استوار، بنا شده است. گفتنى میباشد، تعداد مأذنه‌هاى فعلى مسجدالحرام، نُه عدد مى‌باشد. به علاوه، اقدامات اساسى دیگرى مانند بناى زیرزمین، ایجاد کرد یک طبقه روى طبقه همکف و نیز آماده سازى سطح آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد بالاى طبقه آغاز براى اقامه نماز از کارهایى بود که صورت گرفت. هچنین براى انتقال زائران به طبقه اولیه و بام آن، افزون بر سرویس پله‌هاى عادى، یک‌سری آسانسور برقى در قسمت‌هاى متعدد مسجد نصب گردید.
فصل اول حفاری