غرض ازحرم شريف ، آن حوزه قرار گرفته بر روی تپه خرد و يا سکوی گوناگون الاضلاع بنا شده در ضلع جنوب شرقی نصیب قديمی قدس میباشد . ابعاد اضلاع محدوده بقاع شريف بدين شرح میباشد.
ضلع جنوبی 281 م
ضلع شمالی 310 م
ضلع شرقی 462 م
ضلع غربی 491 م
اين حوزه از دو ناحيه جنوبی و شرقی به حصار شهر که تاريخچه آن به فرصت اسلامی سلسله ايوبی‌ها ، مملوکی‌ها و عثمانی گشوده می‌گردد تسلط گردیده است ؛ و اما از دو ناحيه شمالی و غربی ، مسجد به رواق‌هايی احاطه گردیده که در زمان ايوبی‌ها و مملوکيان تشکیل شده بود . حريم مسجد دربرگيرنده صخره مبارکه‌ای میباشد که پيامبرگرامی اسلام از فراز آن به سماوات عروج کردند مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و گنبدی بر بالای آن سازه گردیده است.
کل مساحت مسجدالاقصی که در برگيرنده ،گلدسته ها ، رواق‌ها ، مدارس علم ها دينی ،گنبدها ، سقاخانه‌ها ، ايوان‌ها و محراب‌ها بوده برای مسلمان ها خوش‌یمن میباشد واين فرموده حقتعالی كه :
پاک و پاک خدايی که شبانگاه عبد و بنده‌ی خویش را از مسجدالحرام به مسجدالاقصی منتقل ساخت ، به به عبارتی مسجدی که پيرامونش را با علايم و آيات خويش خوش‌یمن گردانيده‌ايم ، براستی که وی شنوا و بيناست.
همگی اين حوزه مسجدالاقصی اسم و کنیه مبارك گرفته می باشد و اين تسميه از قسم پيامبر تا زمان مملوکيان معمول بود و از اين فرصت حرم شريف کنیه گرفت ، و بدين ترتيب از قسم نبوی تا عصر مملوکيان بر تمام اين حوزه اسم میمون مسجدالاقصی اطلاق داده شد . مملوکيان اداره مسجدالاقصی را از قدس تفکيک کرده و مديريت خاصی رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد که به مدير مقبره شريف موسوم گشت ، برای اين مراد تعيين کردند . ابعاد مسجد ابراهيم یا این که الخليل را به اين مديريت ملحق ساختند و از اين پس مالک اين منزلت به مدير حرمين شريف ملقب شد _ به استناد آثار و نقش ونگارهای اسلامی مملوکيان که با مقصود مستندسازی اکثر وقت ها اثر ها برجسته معماری اسلامی انجام گرفته _ ، و اين نامگذاری تاکنون در ميان مسلمان‌ها متداول مانده میباشد ونام مسجد خجسته الاقصی را بکار برده‌اند تا گاهی بر مسجد سرپوشيده وگاهی ديگر بر نصیب مبارک دلالت کرده باشند . بقعه شريف به حرم قدس نيز دارای شهرت گشت.
مایحتاج به ياد آوريست که درطول تاريخ اسلامی و تاکنون هيچگونه تغييری در مساحت مقبره شريف روی نداده میباشد . بقاع شريف دارنده چهارده دروازه بوده میباشد که چهار دروازه بعد از فتح قدس بدست صلاح الدين و تحت عنوان تدبيری امنيتی برای حمايت از اين درجه ، مسدود شدند . اين چهار دروازه عبارتند از : باب الرحمه بنا شده در ضلع آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد شرقی بوده و سه دروازه ديگر که به لحاظ باستانی به شخصی ، زوجی و سهتايی دارای اسم و رسم بوده و در ضلع جنوبی حرم شريف واقع میباشد .
غرض ازحرم شريف ، آن حوزه قرار گرفته بر روی تپه خرد و يا سکوی گوناگون الاضلاع بنا شده در ضلع جنوب شرقی نصیب قديمی قدس میباشد . ابعاد اضلاع محدوده بقاع شريف بدين شرح میباشد.
ضلع جنوبی 281 م
ضلع شمالی 310 م
ضلع شرقی 462 م
ضلع غربی 491 م
اين حوزه از دو ناحيه جنوبی و شرقی به حصار شهر که تاريخچه آن به فرصت اسلامی سلسله ايوبی‌ها ، مملوکی‌ها و عثمانی گشوده می‌گردد تسلط گردیده است ؛ و اما از دو ناحيه شمالی و غربی ، مسجد به رواق‌هايی احاطه گردیده که در زمان ايوبی‌ها و مملوکيان تشکیل شده بود . حريم مسجد دربرگيرنده صخره مبارکه‌ای میباشد که پيامبرگرامی اسلام از فراز آن به سماوات عروج کردند مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد و گنبدی بر بالای آن سازه گردیده است.
کل مساحت مسجدالاقصی که در برگيرنده ،گلدسته ها ، رواق‌ها ، مدارس علم ها دينی ،گنبدها ، سقاخانه‌ها ، ايوان‌ها و محراب‌ها بوده برای مسلمان ها خوش‌یمن میباشد واين فرموده حقتعالی كه :
پاک و پاک خدايی که شبانگاه عبد و بنده‌ی خویش را از مسجدالحرام به مسجدالاقصی منتقل ساخت ، به به عبارتی مسجدی که پيرامونش را با علايم و آيات خويش خوش‌یمن گردانيده‌ايم ، براستی که وی شنوا و بيناست.
همگی اين حوزه مسجدالاقصی اسم و کنیه مبارك گرفته می باشد و اين تسميه از قسم پيامبر تا زمان مملوکيان معمول بود و از اين فرصت حرم شريف کنیه گرفت ، و بدين ترتيب از قسم نبوی تا عصر مملوکيان بر تمام اين حوزه اسم میمون مسجدالاقصی اطلاق داده شد . مملوکيان اداره مسجدالاقصی را از قدس تفکيک کرده و مديريت خاصی رزرو مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد که به مدير مقبره شريف موسوم گشت ، برای اين مراد تعيين کردند . ابعاد مسجد ابراهيم یا این که الخليل را به اين مديريت ملحق ساختند و از اين پس مالک اين منزلت به مدير حرمين شريف ملقب شد _ به استناد آثار و نقش ونگارهای اسلامی مملوکيان که با مقصود مستندسازی اکثر وقت ها اثر ها برجسته معماری اسلامی انجام گرفته _ ، و اين نامگذاری تاکنون در ميان مسلمان‌ها متداول مانده میباشد ونام مسجد خجسته الاقصی را بکار برده‌اند تا گاهی بر مسجد سرپوشيده وگاهی ديگر بر نصیب مبارک دلالت کرده باشند . بقعه شريف به حرم قدس نيز دارای شهرت گشت.
مایحتاج به ياد آوريست که درطول تاريخ اسلامی و تاکنون هيچگونه تغييری در مساحت مقبره شريف روی نداده میباشد . بقاع شريف دارنده چهارده دروازه بوده میباشد که چهار دروازه بعد از فتح قدس بدست صلاح الدين و تحت عنوان تدبيری امنيتی برای حمايت از اين درجه ، مسدود شدند . اين چهار دروازه عبارتند از : باب الرحمه بنا شده در ضلع آدرس مسجد امام حسن مجتبی فکوری مشهد شرقی بوده و سه دروازه ديگر که به لحاظ باستانی به شخصی ، زوجی و سهتايی دارای اسم و رسم بوده و در ضلع جنوبی حرم شريف واقع میباشد .
فصل اول حفاری